Początkujący miłośnicy numizmatyki często pytają, jak wyczyścić monety, tymczasem najpierw powinni zastanowić się, czy w ogóle warto to robić. Poniżej wyjaśniamy, kiedy i jak należy konserwować monety, a kiedy lepiej jest pozostawić na nich zanieczyszczenia.

Wśród numizmatyków i kolekcjonerów są tacy, którzy nie czyszczą praktycznie żadnych monet – nawet tych pokrytych brudem, który uniemożliwia odczytanie wybitych oznaczeń. Wszelkie zanieczyszczenia uważają oni za integralną część monety, a w każdym zabiegu konserwacyjnym widzą zagrożenie, które mogłoby pogorszyć stan obiektu. Inni, mniej doświadczeni kolekcjonerzy, nawet zwykłe monety polerują tak, aby przypominały te wybite w stemplu lustrzanym – to już poważny błąd, który często skutkuje ich nieodwracalnym zniszczeniem. Pytanie zatem, jak czyścić monety w bezpieczny i skuteczny sposób? 

Kiedy i jak czyścić monety? 

W praktyce, żadne z zaprezentowanych podejść nie jest prawidłowe. Ostatecznie lepiej jest w ogóle nic nie robić z zanieczyszczoną monetą, ale z drugiej strony, w pewnych przypadkach tylko czyszczenie może ją uchronić przed procesem niszczenia. Monety powinny być czyszczone wówczas, gdy planowana konserwacja będzie przeprowadzona w prawidłowy sposób, a przy tym pozwoli poprawić ich stan lub wygląd. 

Numizmatycy zgodni są przynajmniej co do tego, że nigdy, nawet w przypadku niezbędnych prac konserwatorskich, nie warto niszczyć naturalnej patyny. Ta ostatnia to ozdoba, swego rodzaju dowód autentyczności i metryki monety, a przy tym element ochronny. Zabezpiecza ona monetę przed dalszym utlenianiem, a jej usunięcie zwykle powoduje przyspieszenie i nasilenie procesów korozyjnych. Jeśli zatem ktoś decyduje się już na oczyszczenie monety, powinien zrobić to tak, by nie zniszczyć naturalnej, „zdrowej” patyny. Aby uzyskać taki efekt, wystarczy umyć ją w wodzie ze zwykłym mydłem, a następnie pozostawić do wyschnięcia. To najbezpieczniejszy sposób i tak naprawdę jedyny, który nie zaszkodzi ani nowej, ani starej monecie. 

Jak wyczyścić monety pokryte szkodliwą patyną? 

Na pytanie, jak oczyścić starą monetę, odpowiedź nie jest już jednoznaczna. By móc dobrać odpowiednią metodę, należy przede wszystkim rozpoznać rodzaj pokrywającej ją patyny. W tym celu trzeba na około dobę zamoczyć monetę w wilgotnym naczyniu. Jeśli po tym czasie pojawią się na niej zielone plamy, będzie to oznaczało występowanie szkodliwej patyny, zwanej też grynszpanem i „trądem brązu”. 

Grynszpan musi zostać usunięty z monety, bowiem przyczynia się do stopniowego niszczenia jej struktury. W tym wypadku najlepiej jest zastosować metodę chemiczną (np. perhydrol, winian, wersenian) lub mechaniczną (skalpel lub igłę). Odradza się natomiast korzystania z metod elektrochemicznych, które wykazują się wysoką agresywnością. 

Po usunięciu szkodliwej patyny należy usunąć resztki chemii i brudu, na co pozwala wygotowanie monety w wodzie destylowanej. Następnie warto odtłuścić ją acetonem i pokryć specjalnym roztworem, który zapobiegnie wystąpieniu korozji wtórnej. Po zakończeniu tych czynności monetę można jeszcze posmarować woskiem mikrokrystalicznym, co zapewni jej bezpieczne przechowywanie. 

Jak czyścić monety w bezpieczny sposób? 

Powierzchnia monet, zwłaszcza starych, jest naprawdę delikatna i tym samym podatna na uszkodzenia. Dlatego z każdym egzemplarzem należy obchodzić się ostrożnie, do niezbędnego minimum ograniczając wykonywane przy nim działania mechaniczne. Poza tym warto bardziej zagłębić się w literaturę dotyczącą konserwacji, a także, jeśli tylko jest to możliwe, skontaktować się z ekspertem w tej dziedzinie. Podstawowa zasada jest taka, że lepiej jest wstrzymać się z czyszczeniem monety nawet na kilka tygodni, niż pochopnie rozpocząć niewłaściwe prace konserwacyjne. To niezwykle ważne również dlatego, że następstw niektórych działań niestety nie da się odwrócić. 

Warto pamiętać, że do każdej monety należy podejść indywidualnie – nie ma jednego konkretnego sposobu konserwacji, który sprawdziłby się w każdym przypadku. Lepiej jest też unikać domowych metod czyszczenia, z wykorzystaniem na przykład powszechnie dostępnych produktów spożywczych. W sieci można natknąć się na komentarze i artykuły, w których doradzane jest zastosowanie kwasku cytrynowego czy oliwki. Tymczasem obywa te rozwiązania tylko chwilowo poprawiają wygląd monety. Kwasek cytrynowy może natomiast nie tyle nie pomóc, co wręcz poważnie zaszkodzić monecie: jeśli zawiera ona dużą ilość miedzi, przyczyni się do jej zmatowienia, a nawet powstania na niej czerwonych plam. 

Jak czyścić monety kolekcjonerskie?

Pozostaje jeszcze jedno pytanie – czy warto czyścić monety kolekcjonerskie (a jeśli tak, to jak to zrobić)? Po pierwsze, dużo zależy od tego, z jakiego metalu lub stopu została wykonana moneta. Monety miedziane, brązowe i mosiężne są najbardziej narażone na ewentualne uszkodzenia, ponieważ ich powierzchnia łatwo koroduje. W reakcje chemiczne może wchodzić również srebro.

Osoby, które będą chciały samodzielnie wyczyścić monety kolekcjonerskie, powinny zaopatrzyć się w odpowiednie akcesoria, takie jak rękawiczki numizmatyczne czy pinceta numizmatyczna. Rękawiczki pomogą w zapewnieniu ochrony monety podczas jej przenoszenia; pinceta – na wygodny chwyt. Jeśli chodzi o samo czyszczenie, nie warto w tym przypadku stawiać na domowe preparaty i sposoby; zdecydowanie lepszym pomysłem będzie użycie specjalistycznych środków do czyszczenia monet (najlepiej tych łagodniejszych). Jeśli jednak monety kolekcjonerskie faktycznie są – z jakichś powodów – silnie zanieczyszczone, to najlepiej będzie je oddać w ręce specjalistów. Osoby zajmujące się tym profesjonalnie będą wiedzieć, jakie preparaty – i metody czyszczenia – sprawdza się w danym przypadku najlepiej.

Podsumowując – jeśli jest to możliwe, lepiej unikać czyszczenia starych monet, niezależnie od tego, czy są to monety kolekcjonerskie, czy też nie. W sytuacji, gdy czyszczenie jest konieczne, warto natomiast uważnie dobrać środki i akcesoria do czyszczenia lub zlecić wyczyszczenie monet profesjonalistom.